Gedichten

Kranen

steelse voetstappen knerpen in het grind,
echoën in de marmeren stilte, getuigen
van wat nog niet vergeten is, in stilte
gadegeslagen door konijnen en een jagende
uil, een versteende engel

mannen met waterpomptangen, nekharen
recht overeind, het is de wind, slechts
de wind, een angstige oefening in duistere
zaken, gemak dient de mens, koper wordt
duur betaald

de tappunten gewond, water doorklieft
de donkere lucht, valt terug om tenslotte
in de bodem te zakken, onbereikbaar
voor de moeder die bloemen meenam
voor haar eeuwig slapende zoon

hebzucht en respect zijn altijd
vreemden voor elkaar geweest

De volksvertegenwoordiger die even niet meedoet!

het Gesundes Volksempfinden komt even niet uit,
pas bij de volgende verkiezingen en dan maar hopen
dat het geheugen van de mondige burger stokt bij
het aanschouwen van de pracht en praal die jij hem
geschonken hebt, om ook je kinderen iets na te laten,

maar voor nu is de dubbele, of erger nog, de geheime
agenda de baas als het klootjesvolk zich uitspreekt
tegen jouw idee van Meedoen! bijstandstrekkers
kosten immers geld, en dat heb jij nodig voor het oppompen
van jouw ego, daar heb jij immers Rechtop!

dus verzin je even snel wat oneigenlijke argumenten,
smeert wat extra boter op je hoofd, wentel je jezelf
nog eens in je bestuurlijke arrogantie, want ze
hebben jou toch op het schild gehesen, want het volk zag,
net als jij, hoe briljant jij was, toen nam je het wel serieus

democratie betekent letterlijk dat het volk
de verstandigste mensen uit hun midden kiest
om hen te vertegenwoordigen, maar zo niet in Deventer,
daar krijgt het begrip ‘volksvertegenwoordiging’
een totaal nieuwe klank

© Lammert Voos

Prestige

de jeugd heeft de toekomst,
maar dan wel op straat, terug
naar de jaren tachtig, bezuinigen
op de menselijke maat, maar voor
prestige is er altijd geld genoeg

de snijdende oostenwind haalt
de zwervers binnen, maar hoe lang
bestaat deze zorg nog, de gemeente,
ooit artikel 12, nu armoedig qua
moraal, lege kantoorpanden genoeg

maar bestuurders, zien liever nieuwe
gevels ingevuld en toeristen komen toch
niet in de verpauperde wijken, zelfredzaamheid,
de buikriem aantrekken, het bekt beter
dan laat ze maar aan hun lot over
de ijssculpturen van Zwolle krijgen navolging

in onze stad, met bevroren zwervers op de trappen
van het nieuwe kantoor, bezuinigingen hebben
immers hun prijs en een nieuw stadskantoor ook,
maar waarschijnlijk vinden ambtenaren dat een

onredelijk vergelijk

Hoogwater

in de lentegroene weilanden rond de stad,
het is toch al januari, zwanen als slordig opgezette
sneeuwbeelden grazend tegen gewoonte in,
terwijl op de dijken langs de rivier dagjesmensen
staren over de watervlakte, zwijgend in het besef
dat zij die niet beheersen en de ganzen vliegen
boven hun hoofd in perfecte V-vorm, noord-zuid,
het verloop steeds warriger nu lente, winter en
herfst in één seizoen tegelijk worden vervat;
zij worden niet meer bejaagd door dwangarbeiders
in Siberië, zijn ontsnapt en strijken neer in de
uiterwaarden en weilanden, waar de regelzucht
ze alsnog bejaagt; dieren en mensen onderdeel
van elkaar, de stad als eiland in de tijd, de zandzakken
op de kades symbool voor de vruchteloze pogingen tot
het bedwingen van de getijden en het water zal weer
dalen, in de bodem zakken, rusten bij het gebeente
in de voorouderlijke klei, tot ziens dan maar weer

© Lammert Voos

Gunfight at the A -one Corral

langs de A1 worden tribunes gebouwd voor de sensatiezoekers
die niet genoeg hebben aan internet, televisie,
Dickens of een steltenfestijn; u kunt
het niet zo gek bedenken en het
gebeurt in de stad, toch?

langs de A1 gebeurt het
de nieuwe markt, alles te koop
Poolse hoeren, dope, een wip in een camper,
belastingvrije sigaretten en drank,
gelukkig hebben we die ongein niet in de stad, toch?

langs de A1, onze eigen
O.K. Corral met shoot-outs
tussen de good guys en bad guys, razen
onze eigen geüniformeerde Dukes of Hazzard
op hun snelle setje wielen achter boeven aan
en voelt iedereen zich een stuk
veiliger in de stad, toch?

langs de A1, in de provincie
is alles ludiek, het platteland
een oase van rust, hier gebeurt nooit iets,
misdaad is van de randstad en de mensen
zijn hier rustig en tevree, dromen
zoete dromen

en de wereld gaat aan ons voorbij
op de A1, toch?

© Lammert Voos

Doorkijk

de holle ogen van vleselijke schande
staren duister en blind naar de
Wilhelminabrug en schreeuwen over
damesleed en mannendwang

de brug is de eeuwig zwijgende getuige
van rood beschenen dromen van welvaart,
wulps gehuld in zwart kant, de mannen
anoniem weggedoken in hun jaskraag

schielijk loerend vanuit een traag rijdende
auto of de stoep aan de overkant, waar de
armoede niet achter die ramen zit, maar
in het hoofd van de Neanderthalerman

de klant betaalt, de klant bepaalt, de klant
is koning en schlemiel tegelijk, de klant
is het armoedige gezicht van iedereen
zijn of haar gebrek aan integriteit

Het rijk alleen

de ruimte is beperkt, in het hele land moet
worden gewerkt, maar economie is een oud
Haags woord, iets met vis die duur betaald
wordt, en alleen van de dood ben je altijd
verzekerd, er dient namelijk bezuinigd en
sociaal bekrompen,

de overalls en rubber laarzen verdwenen
uit het straatbeeld, de Hogeschool is verdwenen
en café De Heks staat ook in Madurodam;
de stad verandert, de stad loopt leeg, maar
de A1 en buitenwijken vol, onontkoombaar
wordt de stad geschrapt

behalve dan uit toeristengidsen en folders,
want verandering is van alle tijden,
maar wennen wordt het
wel

Nooduitgang

Voor Raymond Westendorp
als het leven zuigt
en er geen andere weg meer is
dan de muur van de separeer
valt er dan nog iets te repareren
is lichamelijke integriteit dan
niet meer dan een vage wens?

als het leven zuigt
en er nog maar één uitgang overblijft,
dat begrepen die artsen
wel, doorbehandelen had geen
zin, maar wie geeft nou toe dat
er soms geen antwoorden zijn

zit dan de oplossing besloten
in zwijggeld, hoewel die urn
of marmeren steen zijn eigen
verhaal vertelt, dat verhaal
van een jonge man en zijn
drang tot zelfvernietiging

als het leven zuigt, oordeel
dan niet, want over deze
getuigenis van een sterke
wil schieten woorden, wetten
en daden ernstig tekort, er was
geen uitgang meer, behalve

Vandaag 3 november stond het trieste verhaal van Raymond Westendorp in de Volkskrant. In een rapport rijst een beeld van ziekenhuisartsen van het Deventer ziekenhuis die geen trek hebben in een lastige onberekenbare man. Raymond wilde dood en had zich in een separeercel hard en gericht laten vallen. Hij bleek hier hersenletsel bij te hebben opgelopen, maar een neuroloog besliste hem niet te op te nemen: Raymond zijn veiligheid zou niet te garanderen zijn. Hij raakte in de GGZ-instelling in coma en overleed zes dagen later. Een verhaal over de onmacht van zowel hulpverleners als patiënt.

Licht

naar boven, langs de Lebuïnus over de
would be boulevard snellen auto’s die
elkaar beschijnen met koplampen, skyline is
geen Deventer woord, toeristen treuzelen met hun
gidsjes in de binnenstad en schemering bestaat niet,
vrolijke helle ballonen boven de promenades
verhelderen koopzucht

schittering langs de rivier, aan de kade
een opgeknapte rijnaak, twee rondvaartboten
en een pont, schilderachtig onder de ronde
toren en ziet u rechts van u de Wilhelminabrug,
uitbundig fonkelend in het donkere water,
de stroom: zou die er ook nog zijn
voor onze nazaten?

Tas

Annie hou jij m’n tassie effe vast,
en hou hem ook even wijd open dan,
want onbehagen en angst maakt geen onderscheid,
we zijn allen even verdacht
in de ogen van de middenstand
ieder mens als potentiële crimineel
we maken geen onderscheid tussen zwart en blank,
ongeschoren of glad kinnetje,
we zijn voor iedereen even bang,
echt voor iedere klant
controle is het toverwoord,
over uw en mijn portemonnee,
maar vooral die van de supermarkthouder,
we zijn nu eindelijk definitief in het tijdperk
van big brother beland
binnenkort worden onze kinderen
op de kleuterschool bij binnenkomst
al op wapenbezit gescand,
jong beginnen is het credo,
wantrouwen nestelt zich immers gemakkelijk
in plooibaar kinderverstand
© Lammert Voos (oktober 2011)

Plan van aanpak

wij hebben u in het snotje,
u neemt ons niet langer in het ootje
uw titel mag dan onschuldig klinken
wij weten u een wolf, een wolf in
wolfskleren

het valt daarom niet mee u te herkennen
immers, iedereen heeft tegenwoordig tattoos
en een leren jack is ook snel aangeschaft
de nieuwe mode onder mannen is de aloude
galeislavenlook

u wenst niet af te rekenen of uw gedrag in te tomen,
het geeft allemaal niets, een rode kaart snoert u de mond en
u bent niet meer welkom, onze serveersters
werken u eensgezind met gepast geweld
weer naar buiten

meneertje, wij noemen u vanaf nu een lastpak,
u zult onder de indruk zijn, wij tekenden
een convenant, maakten een plan van aanpak
dat stoer klinkt, dat zul u leren! u bent
nergens meer welkom!

de lastpak, hij trok zich van de regels
niets aan, dus om hem in het gareel te krijgen
verzonnen we gewoon een paar nieuwe; iedereen
bleef lekker bezig en het stond zo leuk op
cv en strafblad:

ik ben de man die de lastpakkenaanpak verzon &
ik ben de lastpak die lachte om het plan van aanpak

De nieuwe nar

goedemiddag, gaat u rustig zitten,
ik zal me even voorstellen:
mijn naam is Voos

ik ben uw nieuwe nar, presenteer
sigaren uit uw eigen doos en zal
de dingen zeggen die u niet graag hoort

ik trek mijn jasje uit, stroop de mouwen
hoog, zet mijn modieuze hoed af en
een clownsneus op

beledig u met lachend gezicht,
met een vilein stukje, vers of
zoetgevooisd gedicht

maar wees gewaarschuwd,
ik hou niet van rijm en ik
spoor niet helemaal

ik ben uw nieuwe nar
en u zult van mij horen
de komende twee jaar

Wij

wij zijn de naamloze buren die u liever niet ziet
wij zijn de angst voor de verandering, de moskee
en de vrouwen met hoofddoekjes op de markt die
u niet verstaat, het opgehoopte vuil aan de kant
van de straat

wij zijn hannekemaaiers, Hugenoten en joden
wij zijn zeelui uit Duitsland, Denemarken, en Polen
wij zijn Hanze, Friezen en Groningers, Drenten
en Sallanders opgegroeid met internationaal verkeer
langs de rivier

wij zijn het vooroordeel, de angstige burger die wil
dat alles bij het oude blijft, wij zijn onbegrip en haat,
de grimmige kreten van de straat, wij zijn het onvermogen
en de onwil om te delen, wij waren immers
het eerste hier

deze stad is van ons en niet van hen, al die kleuren
en nieuwe geuren, eettentjes met wat de boer niet
kent dat vreet hij niet en dan die knoflook nog, wij
zijn balkenbrij en bloedworst, zure kool erbij, wij
zijn zoute haring

maar

wij zijn net zo bang als u en wij verstaan jullie
ook niet en wij eten nooit rauwe vis met uitjes, vinden
die rare Nederlanders maar rare snuiters, met hun carnaval
zuipfeesten en geschreeuw tijdens het voetbal en wij
wij willen ook

gewoon ergens thuis zijn

en waarom kan dat niet hier, we
werkten hard voor jullie en bij ons is het oorlog
of mag ik soms niet denken wat ik denk, maar mijn
familie is niet hier, wij zijn geen complete wij, mogen wij
een beetje wij met jullie zijn?

Moskou aan de IJssel

het rood is reeds gestorven, verbleekt,
verpatst, de idealen gesmoord in blinde
ambitie en bestuurlijke arrogantie en na
het debacle van een peperdure architect
achtergebleven met lege handen, schakelt
men nota bene juist hem weer in en de parallel
met het grote voorbeeld is onmiskenbaar,
willekeur of vriendjespolitiek, de schijn is tegen

de idee van de maakbaarheid van mens en maatschappij
ten onder gegaan door onvermogen en willekeur
rood bleek slechts een zoveelste betekenisloze kleur
van nieuwe heersers die zich vastklampen aan hun heerschappij

prachtwijk noem je het dus maar, daar waar het
vuil zich ophoopt, moeders hun kinderen
binnen houden, mensen zich verschuilen
voor elkaar, scootertjes jankend door de
straten razen, projecten worden afgeblazen,
huizen dichtgetimmerd zijn en nergens
is stilte, rust of welbehagen en leefbaarheid
is er maar een holle kreet

de beste stuurlui staan meestal aan de wal
maar niet in de rivierenwijk of aan de IJssel

De overkant

Het zijn niet de schattige blauwe
stervormige bloemetjes in het park
die zo heerlijk ruiken al heb ik ze daar
al die tijd voor aangezien en om geprezen
– ik zei zelfs nog zegt het voort! –
Het zijn die rare staketsels
met hun vals prikkende bladeren
aan de overkant langs het spoor.
Uit magere gele bolletjes stijgen
van onder duistergroene oksels
verleidelijke geuren op.
Over het hoofd zien kan je heel lang
volhouden. Had ik u al begroet?
Lang leve bermen van niks.

Eind maart, begin april zijn de blauwe bloemen in het gras aan de rand van het Rijsterborgerpark op hun blauwst, en de geurige planten op hun geurigst.

Randje

Je ziet het en zegt: o ja een randje
bij stad of dorp voor Roma
het bekende verloren terrein, maar
waarom ze witte woonwagens hebben,
altijd wit, waarom witte gipsen beelden,
een witte ram met opgeheven hoorns,
een wit meisje met wit kruiwagentje,
waarom kleine witte nepsteentjes
als buitenmuur, en in het midden
altijd een terras van grote grindtegels?
Je nadert een randje, maar je weet niks,
bent een witte vlek op je eigen kaart.

Lente

Als in het Rijsterborgherpark het speenkruid bloeit
en buurvrouw de buddleja snoeit,
als de boer zijn trekker smeert
en de koolmees zijn nestkast inspecteert,
als het handschoenenkoud is
de zon laag staat maar al wel even groet
heb je lekker de h-e-l-e lente nog te goed.

Hoog en geduldig

Zij vangen als eerste het licht uit de hemel,
zijn de hoge adel van stad en land,
ze glimmen de tijd met gouden wijzerplaten,
hebben de eeuwen aan hun kant.

Zij spreken elkaar op heldere dagen,
begeven zich tussen dageraad en bliksemflits,
weten elkaar in de mist en in de nacht,
weven een web van haan, hellehonden en spits.

Zij weten wat geduld is, niks kan tussen hen staan.
Vandaag bedacht, vandaag gestapeld, handgebakken
schudden zij van zich af wat riekt naar eigenwaan.

Zij koesteren de eeuwen, weten dat de tijd graag grapt,
passen op elkaar en onze vriend, hun makker.
Brommen: ‘Hé, Lebuinus, weer helemaal opgeknapt?’

De Lebuinuskerk dankt zijn naam aan de Angelsaksische missionaris Liafwin. De naam betekent lieve vriend. Liafwin ging de kerkgeschiedenis in onder de verlatijnste naam Lebuinus. De grootscheepse restauratie (in 2009 en 2010) van de Lebuinustoren is in november officieel afgerond.

De appel

Er hing een heel dikke appel aan een heel klein boompje in gul oktoberlicht.

‘Geknipt voor ons’, sprak Bouwkunde. ’Zo intiem!’

‘Hmm, dat kan geschilderd’, zei Het Kunstenlab en stak voor de maatvoering alvast een duim in de lucht.

‘Een appel’, hapte de Schouwburg, ‘dat is voor alle mensen. Grote zaal, klip en klaar.’

‘Laten we vooral kijken naar de architectonische en stadsversterkende waarde van de oorspronkelijke muur rond de binnentuin van het fruitterrein!’, meende het Rondeel.’

‘Wij denken erover na’, aarzelde Studium Generale. ‘Zo’n appel, je kan er van alles van vinden.’

‘Verfilmen’, koesterde het Filmhuis. ‘Tot op het klokhuis. En dan drie dagen op de Brink.’

‘Fruitessays’, wist de Bibliotheek, ‘Of gedichten. Misschien een beetje scheppingsverhaal. En dan gratis laten reserveren.’

‘Festival van de boomgaard’, mompelde het Evenementenbureau.

‘Ja, en dat we de mensen zelf een appel laten maken!’, juichte de Leeuwenkuil.

‘Combineren met een peer, nee met een hele fruitmand’, peinsde het Productiehuis.

‘En dan onszelf een appelflauwte swingen!’, verheugde zich het Burgerweeshuis.

‘Wij schatten de herkomst van de appel zeker uit de bloesemtijd’, rubriceerden de Deventer Musea. ‘Wij opteren voor de eigentijdse Deventer appel in retrospectief.’

‘Dit kan landelijk’, droomde de Kunsthal. ‘Dit kan groots, internationaal en toekomstig.’

‘Wij houden vast een kratje vrij in de kelder’, dacht het Stadsarchief vooruit.

Vijftien appels hingen aan een boom in gul oktoberlicht.

Heleen Bosma

Schimmig

Vandaag ging onze witte cavia dood.
Ze was er nog, maar ook al bijna weg.
Wij aaiden haar en zeiden:
je was een lieve cavia.
Vast en zeker dat ze het hoorde,
tellen later lag ze op haar zij
met haar pootjes twee aan twee.
Het was een overzichtelijk leven in één hand,
heengegaan, zeiden we, dood, gestorven.
Ze is verleden, zei het kind.

En steeds verscheen voor mijn ogen
de vrouw die ik niet ken,
zij woont in mijn vacuümhart,
het is er benauwd en je zou
er eens flink moeten luchten,
het herbergt een schimmige strijd
en de schrik van het kwaad.
Het is niet de dood
die mijn schimmen wekt,
het is de stilte van het gevecht,
de gemiste aai, en niemand die
je bent je was wij zullen zegt.

Een jaar geleden op 19 oktober trok een man met een witte bestelbus bij Lettele een vrouw van haar fiets. Ze vocht tot hij haar bewusteloos in de berm achterliet. De man is inmiddels opgespoord en veroordeeld. 21 oktober is de uitspraak in hoger beroep.